Piše: Prof. dr Jusuf Mulić

BOSNA I HERCEGOVINA SE POSLIJE 1922. GODINE POD TIM NAZIVOM PRVI PUT SLUŽBENO JAVILA U UREDBI O ZAJMU NARODNOG OSLOBOĐENJA KOJI JE RASPISALO PREDSJEDNIŠTVO AVNOJ-a 15. JANUARA 1943. GODINE


Dvije su historijske netačnosi koje se stalno ponavljaju:
p r v a, da se Bosna i Hercegovina kao federalna jedinica
buduće zajedničke države javila na Drugom zasijedanju
AVNOJ-a u Jajcu, d r u g a, da je nakon Prvog zasijedanja
ZABNOBiH-a u Mrkonjić Gradu 25. studenog (novembra) 1943.
godine stvorena kao država, zbog čega se slavi Dan
državnosti, iako je nakon 480 godina (1463-1943) od
propasti Bosanskog kraljevstva obnovljena, pa se
taj dan može slaviti samo kao Dan obnovljene državnosti.

Raspadom Austro-Ugarske monarhije, njena pokrajina Bosna i Hercegovina je 26. novembra, kao jedna od njenih sastavnica (Hrvatska, Slovenija, Bosna i Hercegovina i Vojovodina) ušla u sastav države Slovenaca, Hrvata i Srba, a njenim ujedinjenjem s Kraljevonom Srbijom (u čijem su sastavu bile Crna Gora, te dio Niškog pašaluka, Novopazarski sandžak, Kosovo i Metohija i vardarski dio Makedonije pod zajedničkim nazivom Južna Srbija), 1. prosinca (decembra) 1918. godine kao njena pokrajina u Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca (KSHS), kada je donesen tzv. Vidovdanski ustav. Unaprijed pripremljeni plan o ukidanju pokrajina, ugrađen je 28. juna 1921. godine u čl. 95.. Vidovdanskog ustava, po kojemu je bila predviđena podela države na oblasti. Na ovo se nije dugo čekalo, jer je 26. travnja (aprila) 1922. godine donesena Uredba o podeli zemlje na oblasti. Bosna i Hercegovina je podijeljena na šest oblasti (Banjalučka, Bihaćka, Mostarska, Sarajevska, Travnička i Tuzlanska), čime je njeno ime zatomljeno, pa i ulaskom u unitarnu Nezavisnu Državu Hrvatska (NDH), u čiji je sastav u cjelini ušla.

Sa stanovišta ovoga priloga važan je stav Utemeljiteljskog i Prvog zasijedanje AVNOJ-a, održanog u Bihaću 26. i 27. studenog (novembra) 1942. godine koji je konstituisan kao opštenarodno i opštepolitičko predstavništvo Narodnooslobodilačkog pokreta. U Proglasu AVNOJ-a narodima Jugoslavije[1] poziva se na ratno djelovanje i promiče se proces federalnog institucionaliziranja Jugoslavije, a trajao je od prvih dana rata. Ali, načelo federalizma je izigrano, jer se od tada pa do Drugog zasijedanja AVNOJ-a u Jajcu 29. studenog (novembra) 1943. godine u izjavama Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) i središnjih organa NOP-a, nije pojavljivalo.

Da bi se osigurala sredstva za potrebe narodno-oslobodilačke borbe, brojni su narodno-oslobodilački odbori (mjesta, gradovi, srezovi/kotarevi, okruzi i oblasti) i vojne komande partizanskih postrojbi i operativnih zona već od rujna (septembra) 1942. godine od pristalica NOP-a od stanovnika počeli prikupljati pozajmice i izdavati privremene potvrde i priznanice, s tim da im se to nakon završetka rata uz kamate vrati. Sačuvan je veći broj ovih potvrda i priznanica, a nalaze se u trezorima narodnih banaka bivših republika i Narodnoj banci Jugoslavije, ranijim muzejima revolucije bivših republika, danas pripojeni drugim muzejima ili su preimenovani pod raznim nazivima (bivši Muzej revolucije BiH danas nosi naziv Historijski muzej u Sarajevu). U prikupljanje sredstava uključio se i AVNOJ, pa je njegovo Predsjedništvo 15. siječnja (januara) 1943. godine donijelo Uredbu o zajmu narodnog oslobođenja u iznosu od 500,000.000 dinara-kuna. Oslonom na načelo federalizma, Zajam je raspisan u ime nepostojećih antifašističkih vijeća Hrvatske i Bosne i Hercegovine, označenih sa ZAVH i ZAVBiH budućih federalnih jedinica zajedničke države i rasporedilo ih na Hravtsku (150,000.000) i Bosnu i Hercegovinu (75,000.000), dok se ostatak od 225, 000.000 bio predviđen za ostale buduće federalne jedinice, ali nikad nije bio raspoređen. Izdato je 12.000 obveznica u apoenima od 100, 500, 1 000, 5 000 i 10 000 dinara-kuna, nepozntog broja za svaki od dva ZAVNO-a. Štampane su na kvalitetnom papiru u štamppariji lista Borba, koja se nalazila u selu Drinići kod Bosanskog Petrovca. Obveznice su vlastoručno potpisali svi članovi Predsjedništva, istim redoslijedom:

Obveznica ZNO za Bosnu i Hercegovinu u apoenu od 500 dinara-kuna

Gornji red: Pavle Savić, podpredsjednik, dr Ivan Ribar, predsjednik i Nurija
Pozderac, podpredsjednik
Srednji red (članovi): Ivan Milutinović, Mile Perunčić i dr Sima Milošević
Donji red (članovi): dr Mladen Iveković, Vlada Zečević i Veselin Masleša
Ppotpisivanje je obavljeno u Franjevačkom samostanu Gorica kod Livna i trajalo je punih šest dana.


Pojava naziva Bosna i Hercegovina na jednom vjerodostojnom službnenom dokumentu poslije 1922. godine, kakava je Uredba AVNOJ-a o raspisivanju Zajma narodnog oslobođenja, od posebne je historijskog saznanja. To se posebno odnosi na stav KPJ vezan za načelo federalizacije, jer ga je do Drugog zasjedanja AVNOJ-a zatomila.